रञ्जिता अधिकारी, दाङ । तल सेवार खोला बगिरहेको छ । खोलाकोमाथि डिलमा ठूलो गेट छ । मूल गेटमा लेखिएको छ : ज्येष्ठ नागरिक सरोकार केन्द्रद्वारा सञ्चालित द्रोपदाकुमारी लोहनी लक्ष्मीनारायण वृद्धाश्रम । मूल गेटबाटभित्र पसेपछि शान्त र आनन्ददायी वातावरणमा पुगे झैँ लाग्छ । थरीथरिका फलफूलका बिरुवा र देवदेवीका मन्दिर देखिन्छन् ।
दाङको घोराही उपमहानगरपालिका–१६ तेरौटेको वृद्धाश्रममा अहिले १८ वृद्धवृद्धा छन् । नौ महिला र नौ पुरुष । उनीहरूको लालनपालन, रेखदेख, स्याहारसुसार र स्वास्थ्य उपचारको व्यवस्था वृद्धाश्रमले गरिरहेको छ । वृद्धाश्रममा बस्ने अधिकांश परिवारविहीन र सहाराविहीन छन् ।
प्यूठानको खलङ्गा घर भएकी ७९ वर्षीया दिलकुमारी क्षेत्री १० वर्षदेखि वृद्धाश्रममा बस्दै आउनुभएको छ । अहिले उहाँको शरीर कमजोर भएको छ । श्रीमान् हुँदासम्म कुनै कुराको समस्या थिएन । श्रीमान्को कमाइबाट घर चलेको थियो । श्रीमान्को मृत्युपछि पनि उहाँलाई पेन्सन आउँछ । घर खर्चलाई पैसा छ । तर शरीरमा भएको तागत घट्दै गयो । घरको आँगन बिरानो हुन थाल्यो ।
एक्लो भएपछि गाउँलेको सहायताबाट वृद्धाश्रममा आएको उहाँको भनाइ छ । “यहाँ आफ्नै उमेरका साथी भेटिएका छन् । कुराकानी गर्ने, मन भुलाउने बाटो भएकाले खुसी छु”, उहाँ भन्नुहुन्छ ।
घोराही उपमहानगरपालिका–१३ कलमघारीका ७४ वर्षीय श्रीधर सुनार पनि सोही आश्रममा एक वर्षदेखि बस्दै आउनुभएको छ । खुट्टाको समस्याले उहाँ बैसाखीको सहाराले भित्र बाहिर गर्नुहुन्छ । उहाँका आँखामा मोतीबिन्दु भएको थियो । गएको असार चार गते शल्यक्रिया गरेर आँखाले देख्न सक्ने भएको उहाँको भनाइ छ । उहाँ भन्नुहुन्छ, “छोराछोरी छैनन् । श्रीमतीको मृत्यु भयो । काम गर्न सक्ने हुँदासम्म घरमा एक्लै गाईबाख्रा पालेर बसियो ।”
उहाँले काम गर्न नसकेर थला पर्ने अवस्था आएपछि घरमा भएका गाईवस्तु पनि बिक्री गर्नुभयो । सानो झुपडी घर थियो । त्यो गाउँलेलाई हेरिदिन आग्रह गरेर आश्रय लिन आएको उहाँ बताउनुहुन्छ । उहाँका अनुसार, घरको याद गरेर मन दुखाउनुभन्दा वृद्धाश्रमका दाजुभाइसँग भलाकुसारी गरेर दिन बिताउन सजिलो भएको छ ।
रोल्पाको जुरमसिना घर भएकी ७५ वर्षीया रामकली क्षेत्री पनि सोही वृद्धाश्रममा बस्नुहुन्छ । उहाँ बस्न थालेको डेढवर्ष भयो । पाँच छोराछोरी जन्मेका थिए तर पखाला लागेर चार जना मरे । एक छोरी मात्र बाँचिन् । श्रीमान्को मृत्यु भयो । भन्नु हुन्छ, “धनसम्पत्ति खासै थिएन । दुःखसुख गरेर छोरी हुर्काएँ । ठूली भएपछि रोल्पाकै गाउँमा बिहे गरिदिएँ ।” अहिले छोरीले सोधखोज नगरेको उहाँको भनाइ छ ।
“भन्छन् नि, बाबुआमाको मन छोराछोरीमाथि, छोराछोरीको मन ढुङ्गामुढामाथि भने झैँ भयो,” आँखाभरिका आँसु पुछ्दै रामकली भन्नुहुन्छ, “अहिलेसम्म ठूलो रोग केही लागेको छैन । कहिलेकाहीँ ग्यास्ट्रिकले सताउँछ ।” तैपनि उहाँलाई आश्रमको बसाइँ राम्रो भएको छ । भन्नुहुन्छ, “आफूजस्तै दिदीबहिनीसँग कुराकानी गर्न पाइएको छ । शान्त वातावरणमा बस्ने व्यवस्था छ । मन भुलेको छ ।”
ज्येष्ठ नागरिक सरोकार केन्द्रका सचिव हीरा शाहका अनुसार ६० जना दाताको सहयोगमा अक्षय कोष स्थापना भएको छ । दाताले पाँच हजारदेखि पाँच लाख रुपैयाँसम्म दिएको शाहले बताउनुभयो ।
शाह भन्नुहुन्छ, “प्यूठान, रोल्पा र सल्यानबाट सहाराविहीन ज्येष्ठ नागरिक आउनुभएको छ । जुम्लाबाट पनि एक जना पुरुष आउनुभएको थियो । २०७८ चैत महिनामा बित्नुभयो ।”
घोराही उपमहानगरपालिका– १५ का मधुसुदन र मोनिका जोशीले पितामाता कोमानन्द र गिराको स्मृतिमा एक लाख एघार हजार एक सय ११ रूपैयाँको अक्षय कोष स्थापना गर्नुभएको केन्द्रका कोषाध्यक्ष श्यामप्रकाश आचार्यले जानकारी दिनुभयो ।
सम्बन्धित वडा कार्यालयको सिफारिसमा आश्रममा राख्ने गरेको शाह बताउनुहुन्छ । भन्नुहुन्छ, “पहिलो प्राथिमकता असहायलाई दिने गरेका छौँ ।” घोराहीका समाजसेवी खगराज लोहनीले तीन बिघा जमिन दान गरेर ज्येष्ठ नागरिक सरोकार केन्द्र स्थापना गर्नुभएको हो ।
केन्द्रको कार्यसमिति अध्यक्ष भूपाल गिरी आश्रममा वृद्धवृद्धाको सेवाका लागि पाँच जना कर्मचारी राखिएको बताउनुहुन्छ । वृद्धवृद्धाको खानपानमा मासिक रु ५० हजार खर्च भइरहेको छ ।
आफ्नै तीन बिघा जमिनबाट आउने अन्नपात र दाताको सहयोगबाट आश्रम चलिरहेको छ । केन्द्रमा ६० वर्ष उमेर पुगेका असहाय तथा परिवारविहीन ज्येष्ठ नागरिकलाई प्रक्रिया पुर्याएर आश्रममा आश्रय दिने गरिएको छ ।
धेरैजसोले आफैँ खाना खाने र सरसफाइ गर्नुहुन्छ । एक जना अशक्तले आफ्नो काम आफैँ गर्न सक्नुहुन्न । उहाँको स्याहार गर्नुपर्छ । पक्षघात भएका दुई र बाथका रोगी एक जना हुनुहुन्छ ।
घोराही उपमहानगरपालिकाले आश्रममा दैनिक स्वास्थ्यकर्मी पठाउने गरेको छ । सबै औषधि निःशुल्क दिने व्यवस्था पनि गरेको बताइएको छ ।
“जतिसुकै सुखसुविधा भए पनि जिन्दगी केही होइन रहेछ । जे आफुसँग छ, त्यसैमा सन्तोष हुनुपर्ने रहेछ । विलासिता भन्दा आवश्यकतामा जानुपर्ने रहेछ”, उहाँ भन्नुहुन्छ ।
उपमहानगरपालिकाले आश्रम सञ्चालनमा सहयोग गर्दै आएको पालिकाको महिला, बालबालिका तथा सामाजिक विकास अधिकृत मोतीकुमारी विश्वकर्मा बताउनुहुन्छ ।
उहाँका अनुसार, स्वास्थ्य शाखाले स्वास्थ्यमा सहयोग गरेको छ भने महिला, बालबालिका तथा सामाजिक विकास शाखाले न्यानो कपडा वितरण तथा खाद्यान्नमा सहयोग गर्दै आएको छ ।
पछिल्लो समयका मानिस एकल परिवारमा रमाउने संस्कारको विकासले वृद्धवृद्धा हेलामा पर्ने गरेको विश्वकर्माको भनाइ छ । दाङमा हाल घोराहीको तेरौटे, देउखुरीको सुनडवरी र तुलसीपुर गरी तीन स्थानमा वृद्धाश्रम खोलिएका छन् ।
